داستان اختراعات و اکتشافات (۱۰) : صندلی

- یوگی هندی؛ مخترع صندلی‌ای که وجود نداشت:

مخترع صندلی نجار و آهنگر نبود و پیش از آن تنها کار سازنده‌ای که کرده بود گذاشتن یک فیل سر جایش بود. آن را هم البته خودش ده دقیقه پیش از آن، تنها با خیره‌شدن و با نیروی ذهنش روی خرپشته‌ی همسایه گذاشته بود. نامش باهاماتاراسانجاباچان بود؛ یوگی بزرگ هندی قرن دوازدهم که نخستین بار روی هوا نشست.
آن‌چه باعث می‌شود او را مخترع صندلی بدانند این است که تا آن زمان بشر نیاز به نشستن نداشت! هر زمان که خسته می‌شد می‌خوابید یا دراز می‌کشید و او نخستین کسی بود که روی چیزی یا روی هیچ چیز نشست!
بسیاری معتقدند که او با این کار انسان را از خوابیدن که طبیعت او است جدا ساخت و زندگی‌ای سراسر محنت و درد و رنج برای بشر به جای گذاشت. 

روبرو: تصویری از باهاماتا در یک معبد عهد بوق سگ در کته‌کله. او زیراندازی هم روی صندلی نامریی‌اش می‌انداخت.

بالا: دو انسان اولیه خسته در انتظار شکار؛ آن‌ها صندلی را اختراع نکردند چون نیازی به آن نداشتند.

 - زندگی بدون صندلی (نشستن) شیرین‌تر است؟

بالا: فضای صمیمی بانک‌ها و ادارات
راست: اتوبوس‌ها به جای صندلی تخت دارند. البته یک اشکال کوچک این است که جوان‌ترها خواب‌شان می‌برد و نمی‌بینند که یک فرد مسن یا ناتوان وارد شده.

حتا هواپیماها نیز در ابتدا صندلی نداشتند. در این تصویر آقای برادران رایت دیده می‌شود که در کابین دراز کشیده! عکس: برادر آقای برادران رایت!

- تحولات صندلی در طول زمان و به وجود آمدن صندلی‌های امروزین:

بالا-راست: تغییر و تحولات در شکل صندلی از همان زمان باهاماتا آغاز شد. مسلم بود که هر کسی توانایی نشستن روی صندلی‌های باهاماتا را نداشت و بنابراین صندلی‌های یک پایه برای مرتاضان درجه دو و سه اختراع شد!
بالا- چپ: صندلی‌های دوپایه‌دار(!) در قرن هجدهم در آمریکا به وجود آمدند. این دیاگرام روی این نقاشی مشهور به خوبی نشان می‌دهد که صندلی‌های دوپایه‌دار چگونه با زیرکی طراحی شده و با اتکا به پاهای فرد نشسته کار می‌کرده‌اند.

صنعت تولید صندلی‌های چند پایه در زمان انقلاب صنعتی انگلستان رونق یافت و در همین زمان بود که میان بارتون انکبوت، فیزیکدان مشهور و معلم خصوصی فیزیک و زیست‌شناسی (رشته مورد علاقه بارتون!) و وانت پیکاپ، صنعتگر و صاحب کارگاه کوزه‌گری دوش! اختلافی بر سر ثبت اختراع «صندلی» به وجود آمد. انکبوت نتیجه‌ی سال‌ها مطالعات ریاضی-فیزیکی خود را این‌گونه خلاصه بیان کرد که هر جسمی برای ثبات به حداقل سه تکیه‌گاه احتیاج دارد و بنابراین پایه سوم را به صندلی اضافه کرد. وی مدعی بود که پیکاپ ایده‌ی صندلی چهارپایه را با افزودن یک پایه اضافی به صندلی واقعی او به سرقت برده. قاضی دادگاه -با آن کلاه‌گیس مسخره‌اش(!)-در نهایت رای داد که اختراع انکبوت با نام «سه‌پایه» و اختراع پیکاپ با نام «صندلی» ثبت شود تا هر دو راضی باشند و دست بدهند و روی هم را ببوسند و... و در ضمن «هند هم که مستعمره‌ی ماست پس گور بابای باهاماتا!»

در دوران جنگ سرد رقابت تنگاتنگ و سردی بر سر تکنولوژی صندلی، با اضافه‌کردن تعداد پایه‌های آن موتور جت در گرفت. این یکی از نتایج آن بود (سمت راست). تایر هم دارد تازه!

بالا - چپ: مجسمه‌ی انسان لحظاتی پیش از اختراع صندلی (والادولید قرن سیزدهم) اهالی شهر معتقدند او مخترع واقعی صندلی است. در توضیحات، زیر نام مجسمه‌ساز آمده: «نجاری که از سختی نشیمنگاه خویش به تنگ آمد و در اندیشه شد و با صندلی بیرون آمد!»

- صندلی در ایران:

اگرچه ایرانیان در اختراع صندلی نقشی نداشتند اما از بدو تاریخ استفاده‌های خلاقانه‌ای از آن می‌کرده‌اند. مثلا تور (تور پسر فریدون. نه این که فیلمش دراومده!) از صندلی به عنوان آلت قتاله برای کشتن ایرج (برادرش) استفاده می‌کند و وقتی می‌بیند که وسیله‌ی مناسبی برای این کار نیست با چاقو سر برادرش را می‌برد! صندلی در ایران نقش تعیین‌کننده‌ای داشته تا آن‌جا که فقط پادشاهان روی آن می‌نشسته‌اند و بقیه می‌ایستادند و تماشا می‌کردند! مثل تصویر زیر که داریوش روی یک صندلی دوپایه‌دار نشسته است.

امروزه ایرانیان همگام با تکنولوژی روز صندلی‌های دونفره ساخته‌اند که قسمت زنانه و مردانه‌اش جداست.

 

بالا - راست: فتحلی ایستاده . بالا - چپ: فتحعلی شاه نشسته

- صندلی الکتریکی:

اواخر قرن نوزدهم میلادی، صندلی‌های الکتریکی جایگزین صندلی‌های پیشین شدند که با سوخت فسیلی کار می‌کردند. امروزه صندلی‌ها از انرژی خورشیدی استفاده می‌برند و نیازی به برق و باتری ندارند اما هنوز از صندلی الکتریکی در داندانپزشکی، آرایشگاه‌ها و همچنین در زندان‌های آمریکا، فقط برای محکومین به اعدام استفاده می‌شود.
راست: مشکلاتی از این دست باعث شد که برای صندلی‌های الکتریکی سنسورهایی طراحی شود که پس از این که استفاده‌کننده از روی آن بلند شد، خودش خاموش شود. این تکنولوژی بعدها منجر به ساخت صندلی‌های خودتاشوی سینماها شد!

- صندلی چرخدار (ویلچر): 

اگرچه امروزه استفاده از صندلی فراوان و آسان شده اما نشستن بر روی صندلی‌های اولیه کار آسانی نبود. مارکوس سبوس، یک پدر معمولی اهل تسالونیکه که آرزو داشت پسرش پیش از سن بلوغ روی صندلی بنشیند، در سال ۱۸۷۵ صندلی چرخ‌دار را اختراع کرد و با این وسیله توانست در عرض سه سال سوارشدن و نشستن بر صندلی را به نوگل باغ زندگی خویش آموزش دهد.

بالا - چپ: امروزه صندلی‌های چرخ‌دار در نمونه‌های پنج‌چرخی توسط افراد کم‌توان در اداره‌جات و جاهای مشابه برای تردد بین میزها و کشوها استفاده می‌شود.

 - صندلی‌های بهداشتی:

یک نظریه‌دان مشهور معتقد است که این صندلی‌های بهداشتی اولین نوع صندلی بوده‌اند و در واقع از همین‌جا بود که انسان متوجه شد نشستن چقدر می‌تواند لذت‌بخش باشد و صندلی را ساخت.

این نوشته آخرین قسمت از مجموعه‌ی «داستان اختراعات و اکتشافات» است که در شماره شهریور ۹۳ ماهنامه خط‌خطی چاپ شد.